(ur. 10 lipca 1925 w Kielcach, zm. 9 października 2013 w Warszawie) – polski prozaik, publicysta, scenarzysta i dramaturg, a także socjolog i prawnik.

Twórca popularnych książek dla dorosłych i młodzieży, cechujących się charakterystycznym, nieco absurdalnym humorem słownym. Najbardziej znane to: Księga urwisów (1954 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), Sposób na Alcybiadesa (1964 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (nagroda Orle Pióro przyznana przez czytelników „Płomyka” w 1970 roku), Klub włóczykijów, Naprzód, Wspaniali!, Adelo, zrozum mnie!, Awantura w Niekłaju, Siódme wtajemniczenie.

Debiutował w 1944 w wydawanym przez Armię Krajową „Biuletynie Informacyjnym”, w którym opublikował wiersz. Po wojnie współpracował z czasopismami „Płomyk”, „Świat Młodych”, „Wieś” oraz z Polskim Radiem jako autor słuchowisk. Popularność i uznanie przyniosły mu utwory dla dzieci i młodzieży, pisane żywo i barwnie, lecz i skłaniające do refleksji. Dla czytelnika dorosłego Niziurski napisał takie powieści, jak Przystań Eskulapa (1958, powieść sensacyjna), Pięć manekinów (1959, powieść kryminalna), Salon wytrzeźwień (1964), Wyraj (1964), Eminencje i bałłabancje (1975). Jego utwory były przekładane na wiele języków, w tym chiński.

Powieści Niziurskiego mają dynamiczną, często sensacyjną akcję i wyróżniają się indywidualnym stylem narracji oraz humorem słownym i sytuacyjnym. Rzeczywistość była ukazywana oczami ucznia, szkoła pokazywana jako miejsce opresyjne (choć z humorem). Elementy dydaktyczne i moralne są wprowadzane w sposób nienachalny.

Niziurski był silnie związany z Kielecczyzną, dziś zwaną regionem świętokrzyskim. Akcja kilku powieści rozgrywa się w fikcyjnych miejscowościach: Wilczków w Księdze urwisów, Niekłaj, Odrzywoły, które można umiejscowić w tym regionie. Niektóre opowiadania (Dzwonnik od świętego Floriana) rozgrywają się w tym regionie w okresie międzywojennym i upamiętniają wielkie strajki chłopskie w okresie sanacji.

W późniejszych utworach Niziurski często osiągał wysokie efekty pod względem formy, posługując się realizmem magicznym (Siódme wtajemniczenie, 1969) czy groteską (Awantury kosmiczne). Tonacja kolejnych utworów jest pod wieloma względami coraz bardziej pesymistyczna, charakterystycznymi postaciami stają się outsiderzy nie mogący dopasować się do szkolnego otoczenia, w którym niebezpieczni są nie tylko nauczyciele, ale także inni uczniowie.

Niziurski używał biegle humoru słownego. Charakterystycznym elementem stylu pisarza są znaczące czy groteskowe nazwiska i imiona, np. Wieńczysław Nieszczególny, Chryzostom Cherlawy, Zygmunt Gnacki itd. Język, którym mówią bohaterowie, to barwna mieszanina autentycznego slangu młodzieżowego, języka naukowego i kreacji autorskiej. Niziurski jest dobrym obserwatorem życia młodzieży, ale ze względu na cykl wydawniczy powieści oraz ich wznowienia po kilku latach, język, którym mówi młodzież w jego powieściach, często bywa anachroniczny i nie odpowiada prawdziwemu, który się bardzo szybko zmienia.

Twórczość:

Powieści i opowiadania dla dorosłych:

• Gorące dni (1951)
• Śmierć Lawrence’a (1956)
• Przystań Eskulapa (1958), powieść kryminalna
• Pięć manekinów (1959), powieść kryminalna
• Salon wytrzeźwień (1964)
• Wyraj (1964)
• Eminencje i bałłabancje (1975)
• A potem niech biją dzwony (1976), powieść

Opowiadania i powieści dla młodzieży:

• Księga urwisów (1954), powieść
• Dzwonnik od świętego Floriana (1955), zbiór opowiadań:
• Skarb Tuhaj Beja
• Zeszyt Weroniki
• Sekwestratorzy
• Sierpniowa przygoda
• Strajk, Adach i ja
• Złodziej
• Dzwonnik od świętego Floriana
• Lizus (1956), zbiór opowiadań:
  Lizus (1953)
  Sprawa Klarneta (1953)
  Grubas (1954)
  Szkielet (1955)
  Boisko (1955)
• Lalu Koncewicz, broda i miłość (1959), opowiadanie w Na przełaj
• Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1959), powieść
• Wielka heca (1962), opowiadanie; pierwodruk pt. Wielka heca na koloniach w Lulkach
• Awantura w Niekłaju (1962), powieść
• Fałszywy trop (1962), opowiadanie
• Jutro klasówka (1962), zbiór opowiadań:
  Jutro klasówka
  Afera w „Złotym plastrze”
  Wyspa „Strachowica”
• Sposób na Alcybiadesa (1964), powieść; lektura do piątej klasy
• Nikodem, czyli tajemnica gabinetu (1964), zbiór opowiadań:
  Biała noga i chłopak z Targówka
  Trzynasty występek
  Spisek słabych
  Alarm na poddaszu
  Siódme żebro
  Nikodem, czyli tajemnica gabinetu
  Diabli zjazd
  Równy chłopak i Rezus
• Siódme wtajemniczenie (1969), powieść; pierwotny tytuł: Twierdza Persil
• Klub włóczykijów, czyli Trzynaście przygód stryja Dionizego i jego ekipy (1970), powieść
• Jutro klasówka (1970), zbiór opowiadań – wydanie 2 rozszerzone:
  Jutro klasówka
  Afera w „Złotym plastrze”
  Wyspa Strachowica
  Wielka heca
  Fałszywy trop
• Trzech pancernych i pół (1970), opowiadanie
• Naprzód, Wspaniali! (1971), powieść; dalszy ciąg to Awantury kosmiczne
• Opowiadania (1973), zbiór opowiadań (w 1976 wznowione jako Trzynasty występek):
  Sprawa Klarneta
  Grubas
  Szkielet
  Lalu Koncewicz, broda i miłość
  Równy chłopak i Rezus
  Biała noga i chłopak z Targówka
  Trzynasty występek
  Alarm na poddaszu
  Diabli Zjazd
  Nikodem, czyli tajemnica gabinetu
  Spisek słabych
  Siódme żebro
• Osobliwe przypadki Cymeona Maksymalnego (1975), powieść; od wydania czwartego Niesamowite przypadki Cymeona Maksymalnego
• Adelo, zrozum mnie! (1977), powieść; dalszy ciąg Awantur kosmicznych
• Awantury kosmiczne (1978), powieść; wyd. zmien. pt. Klejnoty śmierci, czyli tajemnica
• Awaramisów; kontynuacja Naprzód, Wspaniali!, dalszy ciąg w Adelo, zrozum mnie!
• Ta zdradziecka Julita Wynos (1978), opowiadanie
• Awantura w VII A (ok. 1981), powieść, ukazała się w odcinkach w czasopiśmie Płomyk
• Szkolny lud, Okulla i ja (1982), powieść; pierwotny tytuł: Księga druhów; dalszy ciąg to Żaba, pozbieraj się!
• Trzy godziny prawdy (1986), opowiadanie
• Nieziemskie przypadki Bubla i Spółki (1987), powieść; wznowione jako Tajemniczy nieznajomy z zoo
• Gwiazda Barnarda (1987), powieść, pierwotny tytuł: Strzała Barnarda; tyt. wyd. 2 zmien.:
• Tajemnica Dzikiego Uroczyska
• Żaba, pozbieraj się!, czyli siedem obłędnych dni Tomka Ż (1992), powieść – dalszy ciąg Szkolny lud,
• Okulla i ja, wznawiane pod skróconym tytułem Żaba, pozbieraj się!
• Przygody Bąbla i Syfona (1993), powieść
• Bąbel i Syfon na tropie (1994), powieść
• Pięć melonów na rękę (1996), powieść początkowo publikowana w Płomyku 6–12/1991, publikacja przerwana w związku z likwidacją czasopisma
• Nowe Przygody Marka Piegusa (również niewiarygodne) (1997), powieść
• Sekret panny Kimberley (1998), zbiór opowiadań
  Duch zamku i prawo Archimedesa
  Alarm na poddaszu – tekst istotnie przeredagowany w porównaniu z poprzednimi wydaniami
  Nikodem, czyli tajemnica gabinetu – także przeredagowane
  Pożegnanie z Grynderem
  Kto Sesse, a kto Pfeffe???
  Sekret panny Kimberley
• Największa przygoda Bąbla i Syfona (1999), powieść
• Lalu Koncewicz, broda i miłość – i inne opowiadania (2001)
  Lalu Koncewicz, broda i miłość
  Wielka heca
  Czy będziesz moim tatą? – pierwsze wydanie
  Fałszywy trop
  Ta zdradziecka Julita Wynos
  Spisek słabych
  Trzynasty występek
  Równy chłopak i Rezus

Inne:

• W zapadłej wsi (1953), zbiór reportaży
• Wakacje z intruzami (1965) – sztuka dla młodzieży

Scenariusze i ekranizacje:

• Tajemnica dzikiego szybu (1956) – film na podstawie Księgi urwisów
• Tysiąc talarów (1959) – film na podstawie scenariusza Edmunda Niziurskiego
• Kryptonim Nektar (1963) – film, scenariusz autorstwa Leona Jeannota i Edmunda Niziurskiego
• Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (1966) – serial telewizyjny na podstawie powieści o tym samym tytule
• Weekend z dziewczyną (1968) – film Janusza Nasfetera na podstawie powieści Wyraj
• Tajemnica starego ogrodu (1983) – film na podstawie powieści Awantura w Niekłaju
• Spona (1998) – film i serial na podstawie powieści Sposób na Alcybiadesa (serial wydany pod tytułem Sposób na Alcybiadesa)

Odznaczenia, nagrody i upamiętnienie:

• Nagroda prezesa rady ministrów za twórczość dla młodzieży – za powieść Księga urwisów (1955)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1970)
• Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za twórczość radiową dla dzieci i młodzieży (1974)
• Order Uśmiechu (1975)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008)
• Rada Miejska w Kielcach podjęła w 2013 decyzję o nadaniu skwerowi przy Kadzielni imienia Edmunda Niziurskiego.