(ur. 5 sierpnia 1927 w Kałuszynie – zm. 3 maja 2016 w Warszawie) – polski historyk, badacz dziejów kultury staropolskiej oraz reformacji i kontrreformacji w Polsce, członek Polskiej Akademii Nauk.

Janusz Tazbir ukończył VII Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Warszawie, następnie studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim. Magisterium w Instytucie Historii UW – 1950, doktorat (kandydat nauk historycznych) tamże 1954 pod kierunkiem Władysława Tomkiewicza, habilitacja 1960 w Instytucie Historii PAN. Profesor nadzwyczajny – 1966, profesor zwyczajny – 1973. Pracownik Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk w latach 1953–1997 (zastępca dyrektora 1968–1983, dyrektor 1983–1990). Wiceprezes PAN 1999–2003. Członek PAN: korespondent – 1983, rzeczywisty – 1989, członek czynny PAU.

Od 1965 redaktor naczelny rocznika „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”. Od 1966 roku profesor (w latach 1983–1990 pełnił funkcję dyrektora Instytutu). Badacz historii kultury i ruchów religijnych w Polsce XVI i XVII w. W latach 1986–1989 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Grunwaldzkiego. Przewodniczący Rady Naukowej Polskiego Słownika Biograficznego. Przez wiele lat był przewodniczącym Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Członek prestiżowych gremiów naukowych m.in. Nagroda Naukowa KLIO (członek JURY od 1996). Przewodniczący kapituły Konkursu o Nagrodę i Medal Zygmunta Glogera, od 1984 roku prowadzonego przez Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze „Stopka” z Łomży. Jego żoną jest Julia Tazbir (ur. 1930), absolwentka historii UW (mgr – 1951, doktorat (kandydat nauk historycznych) tamże w 1958 pod kierunkiem Tadeusza Manteuffla).

Wybrane publikacje:

• „Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji” (1962)
• „Historia Kościoła katolickiego w Polsce (1460–1795)” (1966)
• „Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII w.”, Wydawnictwo Iskry (1967)
• „Arianie i katolicy” (1971)
• „Kultura szlachecka w Polsce” (1978)
• „Spotkania z historią” (1979)
• „Tradycje tolerancji religijnej w Polsce” (1980)
• „Świat panów Pasków” (1986)
• „Kultura polskiego baroku” (1986)
• „Od Haura do Isaury – szkice o literaturze” (1989)
• „Protokoły Mędrców Syjonu. Autentyk czy falsyfikat” (1992, 1996 (czes.), 2003, 2004)
• „Okrucieństwo w nowożytnej Europie” (1993)
• „Reformacja, kontrreformacja, tolerancja” (1997)
• „Polska na zakrętach dziejów” (1997)
• „W pogoni za Europą” (1998)
• „Pożegnanie z XX wiekiem”, Wydawnictwo Iskry (1999)
• „Silva Rerum Historicarum” (2002)
• „Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku” (współautor), Wydawnictwo Iskry (2003)
• „Łyżka dziegciu w ekumenicznym miodzie” (2004)
• „Polacy na Kremlu i inne historyje” Wydawnictwo Iskry (2005)
• „Długi romans z muzą Klio”, Wydawnictwo Iskry (2007)
• „W co wierzymy?” (2007, jeden ze współautorów)
• „Czego się boimy?” (2008, jeden ze współautorów)
• „Co kochamy?” (2009, jeden ze współautorów)
• „Prawda i fałsz. O polskiej chwale i wstydzie” (2010, jeden ze współautorów)
• „Pokuszenie historyczne. Ze świata szabel i kontuszy” (2011)
• „Od sasa do lasa”, Wydawnictwo Iskry (2011)

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, postanowieniem z 12 stycznia 1999 w uznaniu wybitnych zasług dla rozwoju nauki polskiej
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1992)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2008)
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego (2000)
• Tytuł doktora honoris causa Rosyjskiej Akademii Nauk (2000)
• Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1988, USA)