(ur. 9 października 1921 w Radomsku, zm. 24 kwietnia 2014 we Wrocławiu) – polski poeta, dramaturg, prozaik i scenarzysta, członek Wydziału VI Twórczości Artystycznej Polskiej Akademii Umiejętności; brat Janusza i Stanisława, ojciec Jana oraz Kamila.
Twórczość:
Różewicz tworzył już przed wojną. Juwenilia publikował między innymi w czasopismach Pod znakiem Marii i Czerwone Tarcze. W 1944 roku wydał, wraz z bratem Januszem, Echa Leśne, a dwa lata później zbiór satyrycznej prozy i poezji pt. W łyżce wody. Jednak za jego debiut uznaje się dopiero tom Niepokój (1947). W 1991 Różewiczowi nadano tytuł Honorowego Obywatela Miasta Radomska, został laureatem Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta „za twórczość całego życia” w roku 1999. W 2000 otrzymał Nagrodę Literacką Nike za tom poetycki Matka odchodzi. W 1968, połowie lat 70. i na początku lat 80. Tadeusz Różewicz był poważnym kandydatem do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, jednak nagrodę w tamtym czasie otrzymał Czesław Miłosz. Jeden z najczęściej tłumaczonych polskich autorów, jego książki przełożono na 49 języków.
Poezja Różewicza wyraża tragizm osamotnionej jednostki, zagubionej w powojennym świecie zdominowanym przez widmo masowej śmierci, okrucieństwa, obojętności i cywilizacyjnego uniformizmu. Jest to twórczość osoby okaleczonej i porażonej okrucieństwem wojny. Bohater jego wierszy jest osobowością zagrożoną dezintegracją i powszechnym chaosem. W wierszach Przepaść i Koncert życzeń pisze o prostych uczuciach, o podstawowych wartościach: życzliwości, dobroci, przywiązaniu do miejsca urodzenia.
Od strony formalnej poezja Różewicza jest kontynuacją tradycji awangardy. W jego dorobku przeważają wiersze wolne i wiersze zdaniowe, których budowę Tadeusz Drewnowski określa jako kubistyczną – każda strofa jest osobnym klockiem odrębnym zarówno znaczeniowo, jak i kompozycyjnie.
Dramat stworzony przez Różewicza to całkowicie odrębna koncepcja teatru. Można tutaj dopatrywać się wpływów awangardy paryskiej (Samuel Beckett, Eugène Ionesco), jednak teatr ten jest autobiograficzny i posiada silne wpływy tradycji polskiej. Teatr Różewicza jest teatrem realistycznym, fragmentarycznym, poetyckim i teatrem absurdu.
Jego wizja partyzantki (Do piachu) wywołała protesty kombatantów.
Był współautorem scenariuszy 9 filmów reżyserowanych przez jego brata Stanisława. Jako scenarzysta parokrotnie współpracował z Kornelem Filipowiczem.
Zbiory opowiadań:
- 1955 – Opadły liście z drzew
- 1960 – Przerwany egzamin
- 1966 – Wycieczka do muzeum
- 1970 – Śmierć w starych dekoracjach
- 1979 – Próba rekonstrukcji
- 1983 – ” Te kwiaty”
- 2013 – Flagi
Zbiory wierszy i poematy:
- 1944 – Echa leśne
- 1946 – W łyżce wody
- 1947 – Niepokój (zawiera m.in. wiersz Ocalony)
- 1948 – Czerwona rękawiczka
- 1950 – Pięć poematów
- 1951 – Czas, który idzie
- 1952 – Wiersze i obrazy
- 1954 – Równina
- 1955 – Srebrny kłos (zawiera m.in. wiersz Przepaść)
- 1956 – Poemat otwarty
- 1958 – Formy (zawiera m.in. wiersz List do ludożerców)
- 1960 – Rozmowa z księciem
- 1961 – Zielona róża (wiersze wydane razem z dramatem Kartoteka)
- 1961 – Głos Anonima (zawiera poemat Et in Arcadia ego)
- 1962 – Nic w płaszczu Prospera
- 1964 – Twarz
- 1968 – Spadanie, Non-stop-show (poemat)
- 1968 – Twarz trzecia
- 1969 – Regio
- 1974 – Wiersze
- 1977 – Duszyczka
- 1987 – Poezje
- 1989 – Na powierzchni poematu i w środku
- 1991 – Płaskorzeźba
- 1996 – Zawsze fragment
- 1998 – Zawsze fragment. Recycling
- 1999 – Matka odchodzi – książka otrzymała laur Śląskiego „Oblicze Ojczyzny” Wawrzynu Literackiego za 1999 oraz Nike w 2000
- 2001 – Nożyk profesora (poemat i wiersze)
- 2002 – Szara strefa
- 2004 – Wyjście
- 1955, 2005 – Uśmiechy
- 2007 – Nauka chodzenia. Gehen lernen
- 2008 – Dwie strony medalu
- 2008 – Kup kota w worku
- 2012 – To i owo
Dramaty:
- 1960 – Kartoteka
- 1962 – Grupa Laokoona
- 1964 – Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja
- 1965 – Wyszedł z domu
- 1969 – Stara kobieta wysiaduje
- 1972 – Na czworakach
- 1975 – Białe małżeństwo
- 1979 – Śmierć w starych dekoracjach
- 1979 – Do piachu
- 1982 – Pułapka
- 1997 – Kartoteka rozrzucona
- 1997 – Palacz
Scenariusze:
Wspólnie z Kornelem Filipowiczem:
- 1956 – Trzy kobiety
- 1959 – Miejsce na ziemi
- 1962 – Głos z tamtego świata
- 1966 – Piekło i Niebo
Wspólnie ze Stanisławem Różewiczem:
- 1961 – Świadectwo urodzenia
- 1964 – Echo
- 1967 – Mąż pod łóżkiem
- 1968 – Samotność we dwoje
- 1973 – Drzwi w murze
Inne:
- Zabawy przyjemne i pożyteczne Tadeusza Różewicza, Eugeniusza Geta Stankiewicza i… (2006) – film dokumentujący wrocławską wystawę pod tym tytułem (płyta DVD, dodatek do „Odry” 10/2006)
Nagrody i wyróżnienia:
- 1948 – Medal Wojska Polskiego
- 19 lipca 1955 – Złoty Krzyż Zasługi
- 1966 – Nagroda Państwowa I. stopnia
- 1955 – Nagroda Państwowa II. stopnia
- 1974 – Krzyż Armii Krajowej
- 1977 – Order Sztandaru Pracy II klasy, za całokształt twórczości literackiej
- 15 sierpnia 1981 – odznaka Akcji „Burza”
- 7 października 1991 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego
- 11 listopada 1996 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
- 1997 – nagroda „Złotej Kuli”
- 1997 – Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego
- 22 stycznia 1999 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Śląskiego
- 2000 – Order Ecce Homo – polskie odznaczenie kościelne nadane przez Kapitułę Orderu Ecce Homo za odkrywanie mrocznej strony świata pełnego chaosu i podziałów, nadzieję bijącą z oceny codziennej, pozornie beznamiętnej szarości, za pogodzenie się z nieuchronnością i konsekwencję w dążeniu do poznania prawdy o człowieku, choćby najgorszej. Za poezję, która „dotyka serc i rzeczy…” (Poetyka).
- 10 marca 2000 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego
- 2000 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
- 4 kwietnia 2001 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego
- 1 czerwca 2006 Tadeusz Różewicz odebrał dyplom doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego. Promotorem była prof. Małgorzata Książek-Czermińska. Po 15 minutach wygłaszania wykładu okolicznościowego przerwał, wyjaśniając, że nie będzie zabierał czasu zebranym, a pełny tekst i tak pojawi się w pamiątkowej publikacji.
- 26 listopada 2006 – Nagroda Złotego Berła
- 8 października 2007 – nadanie tytułu honoris causa przez Akademię Sztuk Pięknych we Wrocławiu
- 2008 – Złoty Wawrzyn Olimpijski 2008 w kategorii poezja
- 22 marca 2009 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
- 25 czerwca 2009 – nadanie tytułu honoris causa przez Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy w Kielcach
- 18 stycznia 2011 – Nagroda specjalna Polityki „Kreator kultury 2010” – „Nagroda za wierność poezji i sobie. Za świadectwo dane kilku kolejnym epokom oraz pytania, które włączyły polską literaturę i teatr w europejską debatę o najważniejszych doświadczeniach współczesnego człowieka.”