Teresa Dąbek-Wirgowa(27 II 1933, Warszawa – 18 III 1999, Warszawa) – profesor Wydziału Polonistyki, była wielką osobowością oraz wybitną, wysoko cenioną w kraju i za granicą znawczynią literatur słowiańskich, badaczką o rozległych i wielokierunkowych zainteresowaniach naukowych, utalentowaną tłumaczką literatury bułgarskiej.
Po ukończeniu studiów polonistycznych na Uniwersytecie we Wrocławiu na dalszym kierunku jej drogi zawodowej zaważył wieloletni pobyt w Bułgarii. W 1955 r. została skierowana przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego na Uniwersytet Sofijski, gdzie do 1965 r. pracowała jako lektorka języka polskiego w Katedrze Językoznawstwa i Etnografii Słowiańskiej. Wśród polonistów bułgarskich, często wybitnych znawców języka i literatury polskiej, jest wielu jej uczniów.
Lata spędzone w Bułgarii przyniosły wiele inspiracji badawczych. Teresa Dąbek-Wirgowa podjęła pracę nad mało wówczas znaną problematyką polsko-bułgarskich związków literackich, a w szczególności nad zagadnieniem recepcji literatury polskiej w Bułgarii u schyłku XIX i początku XX w. Podsumowanie wyników wieloletnich badań źródłowych przyniosła rozprawa Główne zagadnienia stosunków bułgarsko-polskich w pierwszych dziesiątkach XX wieku (1963). Jednak zwieńczeniem pracy naukowej tego okresu była napisana pod kierunkiem prof. dra hab. J. Magnuszewskiego rozprawa doktorska Twórczość przekładowa Dory Gabe (Wrocław 1969), w której przedstawiła drogę twórczą wybitnej tłumaczki Mickiewicza, Słowackiego i Kasprowicza, uwzględniając przy tym szeroki kontekst literacki okresu międzywojennego.
W 1965 r. Teresa Dąbek-Wirgowa rozpoczęła pracę w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, z którym pozostała związana do końca swych dni. Po uzyskaniu stopnia doktora w 1966 r. przedmiotem swych zainteresowań uczyniła problematykę modernizmu bułgarskiego. W wyniku kilkuletnich badań powstała rozprawa habilitacyjna Penczo Sławejkow. Tradycjonalizm i nowatorstwo (Wrocław 1973), w której Teresa Dąbek-Wirgowa postawiła i obroniła szereg ważnych tez na temat pierwszej, neoromantycznej fazy bułgarskiego modernizmu, dokonując przełomu w sposobie postrzegania tej problematyki przez ówczesną bułgarską humanistykę.
Kolejne lata Teresa Dąbek-Wirgowa poświęciła pracy nad pierwszym w Polsce pełnym zarysem dziejów literatury bułgarskiej, od średniowiecza do współczesności. Historia literatury bułgarskiej ukazała się w 1980 r., zapełniając poważną lukę nie tylko w polskiej slawistyce. Chociaż w zamyśle autorki książka ta miała pełnić przede wszystkim funkcję informacyjno-popularyzatorską, okazała się dziełem o wybitnych walorach naukowych. Przyjąwszy samodzielne stanowisko metodologiczne, autorka dokonała przewartościowania obiegowych sądów na temat literatury bułgarskiej, kształtowanych najpierw pod wpływem XIX-wiecznej slawistyki, a potem – ewolucjonizmu i marksistowskiego determinizmu socjologicznego. T. Dąbek-Wirgowa zaproponowała własne ujęcie interpretacyjne, które pozwoliło jej odejść od gotowych kategoryzacji i stworzyć nowatorski model literatury bułgarskiej jako continuum rozwijającego się wedle własnych reguł oraz w dialogu z innymi literaturami. Do tej propozycji nawiązują w swej pracy naukowej kolejne generacje bułgarystów w Polsce i w Bułgarii.
Przedstawione tu tytuły stanowią skromną część ogromnego dorobku naukowego Teresy Dąbek-Wirgowej, obejmującego około 200 artykułów i rozpraw rozproszonych w czasopismach naukowych bądź publikowanych w zbiorach pokonferencyjnych. Nie sposób wszystkie dokładnie omówić, ze względu na ich liczebność i wielokierunkowość zainteresowań naukowych Teresy Dąbek-Wirgowej, która łączyła solidność badawczą, szerokie horyzonty intelektualne i odwagę w formułowaniu sądów. Nonkonformistyczna postawa nie ułatwiała Jej zawodowego awansu. Jako naukowiec o niezwykłej osobowości pozostawała nieugięta w dążeniu do prawdy; jako człowiek – niestrudzenie służyła innym. Od pierwszych chwil istnienia na UW NSZZ Solidarność poświęcała działalności społecznej swój czas i energię. Jej zaangażowanie polityczne stało się powodem utrudnień w życiu zawodowym. W 1973 uzyskała stopień doktora habilitowanego i choć już w 1980 r. w ocenie wnioskodawców spełniała wszelkie warunki konieczne do przyznania jej tytułu profesorskiego, wniosek ten z powodów politycznych został odrzucony, doczekawszy się realizacji dopiero w roku 1990.
W 1992 r. Profesor Teresa Dąbek-Wirgowa podjęła pracę w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych na Wydziale Profilaktyki i Resocjalizacji UW, kontynuując swoje wykłady w Instytucie Filologii Słowiańskiej. Ta różnorodność związków profesjonalnych wskazuje na przesunięcie akcentów w metodologii pracy naukowej Profesor Dąbek-Wirgowej, która zwróciła się w owym czasie ku interdyscyplinarnym studiom bułgarystycznym. Przez ostatnie lata intensywnie pracowała nad nowym zarysem dziejów literatury bułgarskiej oraz nad problematyką formowania się bułgarskiej i macedońskiej świadomości kulturowej. Nie dokończyła tych książek. Zawsze mówiła, że największą radość sprawiała jej praca przekładowa. Jej dorobek obejmuje kilkanaście pozycji i jest najlepszym świadectwem wybitnego talentu Teresy Dąbek-Wirgowej w tej dziedzinie. Niejednokrotnie osiągała bowiem precyzję i doskonałość przekładu kongenialnego. W 1993 r. ZAIKS przyznał Pani Profesor nagrodę za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu literatury z języków obcych, za ukoronowanie Jej sztuki translatorskiej uznając antologię przekładów starej literatury bułgarskiej od IX do XVIII wieku Siedem niebios i ziemia.
Trudno jednak w tym miejscu powstrzymać się od refleksji, iż wiele przełożonych przez Panią Profesor w latach 80. i 90. tytułów, w tym dzieł naukowych, nie doczekało się publikacji. Zaważyła na tym najpierw sytuacja polityczna, potem – względy finansowe, wreszcie – dyktat rynku. Taki los spotkał m.in. książki Wielkanoc bułgarska T. Żeczewa i Faszyzm Ż. Żelewa, Zaoczne reportaże z Bułgarii G. Markowa. W tym kontekście trzeba podkreślić wielkie starania Profesor Dąbek-Wirgowej na rzecz współpracy środowisk opozycyjnych Polski i Bułgarii. Swoim autorytetem wspierała działalność Solidarności bułgarsko-polskiej oraz Przedstawicielstwa Bułgarskiej Unii Sił Demokratycznych w Polsce.
Ta wielość pasji nie ograniczała jednak w żaden sposób aktywności Pani Profesor w sferze działalności organizacyjno-naukowej i popularyzatorskiej. Od 1975 r. z przerwami była członkiem Rady Naukowej Instytutu Słowianoznawstwa PAN, a w latach 1981-83 – członkiem Komitetu Słowianoznawstwa PAN. W latach 1975-80 należała do Komitetu Redakcyjnego „Pamiętnika Słowiańskiego”. Od 1994 r. była członkiem Komitetu Redakcyjnego „Slavia Meridionalis” i serii wydawniczej Literatura na pograniczach.
Od 1971 r. prowadziła działalność popularyzatorską, publikując eseje historyczno-literackie o tematyce bułgarskiej w miesięczniku „Literatura na świecie”, współpracowała jako konsultant i recenzent z wydawnictwami literackimi, z krakowskim Wydawnictwem Literackim i z Wydawnictwem Śląskim. Wygłaszała też budzące duże zainteresowanie odczyty o literaturze bułgarskiej m.in. w Pen Clubie, w Stowarzyszeniu Kultury Europejskiej, w Bułgarskim Instytucie Kultury.
Od 1992 r. organizowała rokrocznie na UW wspólnie z prof. A. Z. Makowieckim sympozja poświęcone kulturom słowiańskim. W latach 1992-98 ukazało się pod ich redakcją 7 tomów referatów z tych konferencji. W ostatniej, zorganizowanej w listopadzie 1998 r. Profesor Dąbek-Wirgowa nie mogła już wziąć udziału.
